Wczesne wykrycie zmian podczas badania profilaktycznego oznacza bowiem niemal 100% szans na ich usunięcie, zanim staną się zagrożeniem dla zdrowia i życia. Mimo to  wielu Polaków wciąż unika kolonoskopii, często z powodu mitów i niepotrzebnych obaw. Kampania ServierWyłącz Raka pod hasłem „Wejdź w to głębiej” pokazuje, że badania profilaktyczne to nie strach, lecz świadoma decyzja o zdrowiu i spokoju na lata.

Rak jelita grubego – zagrożenie, które można powstrzymać

Rak jelita grubego to jeden z najczęściej diagnozowanych nowotworów w Polsce. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów roku w naszym kraju odnotowuje się blisko 20 tysięcy nowych przypadków, a niemal 12 tysięcy pacjentów umiera, co czyni go trzecim najczęstszym nowotworem złośliwym prowadzącym do zgonu.

Prof. dr hab. n. med. Grażyna Rydzewska, Kierownik Kliniki Gastroenterologii, w Państwowym Instytucie Medycznym MSWiA zwraca uwagę, że choć choroba ta zbiera ogromne żniwo, to jednak od nas zależy czy jest to zagrożenie, które możemy powstrzymać. „Rak jelita grubego rozwija się po cichu, na wczesnym etapie nie boli i nie daje żadnych objawów, dlatego chorych cały czas przybywa, a wcale nie musi tak być. Nie zdajemy sobie sprawy z tego, że ta choroba rozwija się najczęściej u osób po 50. roku życia, obciążonych genetycznie, czy u których wystąpienie raka jelita grubego miało miejsce u rodziców lub rodzeństwa, stosujących nieprawidłowo zbilansowaną dietę i podejmujących niską aktywność fizyczną, palących papierosy i nadużywających alkoholu. Dodatkowo dochodzi do tego fakt, że bagatelizujemy znaczenie badań profilaktycznych – podkreśla ekspertka. 

Z danych Ministerstwa Zdrowia wynika, że tylko 17% uprawnionych pacjentów wykonuje kolonoskopię w ramach badań przesiewowych, podczas gdy w krajach zachodnich odsetek ten wynosi nawet 60–70%. Zdaniem prof. Rydzewskiej kluczową rolę w zmianie tej sytuacji odgrywa edukacja i współpraca lekarzy, organizacji pacjenckich oraz mediów. „Musimy wspólnie mówić jednym głosem – rak jelita grubego to nowotwór, który możemy skutecznie powstrzymać poprzez zdrowy styl życia, co oznacza eliminację używek, zdrową dietę, wysiłek fizyczny  i regularne wykonywanie badania profilaktycznego, czyli w tym przypadku kolonoskopii” – podsumowuje.

Kolonoskopia – rutynowe badanie po 50. roku życia

Rak jelita grubego może rozwijać się przez wiele lat bezobjawowo, dlatego kluczowe jest wykrycie zmian na wczesnym etapie. Najskuteczniejszym badaniem diagnostycznym jest kolonoskopia, która pozwala nie tylko na wykrycie nowotworu, ale również na usunięcie zmian przedrakowych, takich jak polipy. Obok niej stosowane są również testy na krew utajoną w kale (FIT), które mogą sygnalizować konieczność dalszej diagnostyki. Jednak kolonoskopia pozostaje złotym standardem, a eksperci podkreślają, że powinna być wykonywana rutynowo przez każdą osobę po 50. roku życia, niezależnie od występowania objawów. 

Prof. dr hab. n. med. Jarosław Reguła, krajowy konsultant w dziedzinie gastroenterologii, zaznacza, że wczesna diagnoza ma kluczowe znaczenie dla skuteczności leczenia. „Kolonoskopia to jedno z nielicznych badań, które nie tylko wykrywa raka, ale pozwala mu zapobiec. W trakcie badania można usunąć polipy, zanim przekształcą się w nowotwór. To prosta procedura, a jej wynik daje pacjentowi spokój na kolejne 10 lat.” – mówi ekspert. Jego zdaniem, jednym z powodów niskiej zgłaszalności na badania przesiewowe są nieuzasadnione obawy przed bólem i dyskomfortem. „Pacjenci często obawiają się kolonoskopii, myśląc, że to bolesne badanie. Tymczasem w większości przypadków można je przeprowadzić w znieczuleniu, co eliminuje nieprzyjemne doznania. Nowoczesne endoskopy są coraz bardziej zaawansowane, a czas trwania badania to zwykle 15-30 minut” – wyjaśnia prof. Reguła. 

Aktualnie ze względu na większa akceptowalność w porównaniu do kolonoskopii w wielu krajach zaleca się   mniej inwazyjne metody diagnostyczne, takie jak test FIT na krew utajoną w kale, zalecany co dwa lata dla osób po 50. roku życia. „Świat idzie w kierunku badań przesiewowych za pomocą testu FIT, który może być wykonywany w warunkach domowych. Jeśli wynik jest pozytywny, pacjent powinien niezwłocznie zgłosić się na kolonoskopię.” – tłumaczy ekspert. Mamy nadzieję, że w Polsce już wkrótce zostanie uruchomiony program przesiewowy oparty na nowoczesnym tzw. ilościowym teście FIT, który określa stężenie krwi w stolcu. 

Niestety, w Polsce świadomość znaczenia profilaktyki wciąż jest niska, a wielu pacjentów zgłasza się do lekarza dopiero, gdy pojawiają się niepokojące objawy, takie jak krwawienie z odbytu, przewlekłe bóle brzucha czy zmiana rytmu wypróżnień. „Rak jelita grubego rozwija się przez lata bez objawów, dlatego czekanie na pierwsze symptomy to ogromny błąd.” – podkreśla prof. Reguła. Eksperci zgodnie apelują, by traktować kolonoskopię albo lepiej test FIT  jako element rutynowej profilaktyki zdrowotnej po 50. roku życia, podobnie jak badania poziomu cholesterolu czy mammografię u kobiet. Badania te pozwalają na wykrycie raka na wczesnym etapie, kiedy szanse na pełne wyleczenie są bardzo wysokie.

Dlaczego Polacy unikają kolonoskopii?

Mimo że kolonoskopia jest najskuteczniejszym narzędziem w wykrywaniu i zapobieganiu rakowi jelita grubego, wielu Polaków unika tego badania. Dr n. med. Mariola Kosowicz, psychoonkolog z Narodowego Instytutu Onkologii w Warszawie, wskazuje na kilka kluczowych barier psychologicznych i społecznych, które zniechęcają pacjentów do poddania się kolonoskopii. „Strach przed bólem, wstyd związany z intymnością procedury oraz brak rzetelnej informacji to główne przeszkody. Pacjenci często obawiają się dyskomfortu i potencjalnego bólu podczas badania, co wynika z niedostatecznej edukacji na temat dostępnych metod znieczulenia i nowoczesnych technik minimalizujących nieprzyjemne odczucia. Ważne jest, aby personel medyczny komunikował się z pacjentami w sposób empatyczny, tłumacząc przebieg badania i odpowiadając na ich obawy. Zaufanie do lekarza oraz świadomość, że nasze lęki są zrozumiane i akceptowane, mogą znacząco wpłynąć na decyzję o poddaniu się kolonoskopii” – wyjaśnia dr Kosowicz.

Aby przełamać te bariery, niezbędne są także skoordynowane działania edukacyjne.

„Kampanie społeczne powinny skupiać się na dostarczaniu pozytywnych informacji, podkreślając korzyści płynące z wczesnego wykrycia zmian oraz dostępność znieczulenia podczas badania. Nie możemy straszyć pacjentów, ponieważ lęk może prowadzić do unikania badań. Zamiast tego, warto promować kolonoskopię jako procedurę ratującą życie, która może być przeprowadzona w komfortowych warunkach” – dodaje dr Kosowicz.

Edukacja społeczeństwa oraz budowanie świadomości na temat znaczenia badań profilaktycznych są kluczowe w walce z rakiem jelita grubego. Przełamanie psychologicznych i społecznych barier może przyczynić się do zwiększenia liczby wykonywanych kolonoskopii, a tym samym do spadku zachorowalności  i śmiertelności z powodu tego nowotworu.

Cel kampanii: obalić mity, zwiększyć świadomość

Jedną z odpowiedzi na te bariery jest kampania Servier – Wyłącz Raka pod hasłem „Wejdź w to głębiej”, której celem jest edukacja, obalenie mitów i przekonanie Polaków do wykonywania badań profilaktycznych. Organizatorem inicjatywy jest firma Servier Polska, która od lat angażuje się w działania na rzecz edukacji zdrowotnej.

Ewa Ciepałowicz, przedstawicielka Servier Polska – organizatora kampanii, podkreśla unikalny charakter kampanii: „Chcemy, aby temat profilaktyki raka jelita grubego był częścią codziennej rozmowy o zdrowiu, a nie czymś, co budzi lęk czy wstyd. Wykorzystujemy edukację poprzez sztukę i interaktywne doświadczenia, aby pokazać, że to temat ważny, ale też naturalny. Przygotowaliśmy materiały edukacyjne, kampanię w mediach społecznościowych i aktywności w przestrzeni publicznej, które mają skłonić do refleksji i działania. Najważniejszym celem jest zmiana postaw i zwiększenie liczby osób zgłaszających się na badania – bo profilaktyka to najlepsza inwestycja w zdrowie i życie.”

W ramach kampanii, która rusza w marcu w największych miastach Polski pojawią się citylighty oraz reklamy kampanii w autobusach miejskich, docierając do tysięcy mieszkańców. Działania kampanijne wspierać będą popularni ambasadorzy – Maciej Dowbor i Joanna Koroniewska, którzy wystąpią w specjalnym spocie, przełamując tabu i pokazując, że profilaktyka zdrowotna to temat, o którym warto mówić otwarcie. Kampania obejmie także szeroką dystrybucję materiałów edukacyjnych, które będzie można pobrać ze strony wyłączaraka.pl. Dodatkowo, przez cały marzec publikowane będą spoty wideo, infografiki oraz treści w mediach społecznościowych, które pomogą oswoić temat profilaktyki raka jelita grubego i podkreślą, jak ważne są badania przesiewowe. 

Kampania Servier – Wyłącz Raka jest wspierana przez  towarzystwa naukowe i organizacje pacjenckie, które od lat angażują się w działania na rzecz profilaktyki nowotworowej. Patronat merytoryczny nad kampanią objęły Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej, Polskie Towarzystwo Onkologiczne oraz Polska Unia Onkologii. W akcję zaangażowały się również organizacje pacjenckie, takie jak Alivia Fundacja Onkologiczna, Fundacja EuropaColon, Fundacja MY PACJENCI, Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Polskie Towarzystwo Stomijne Polilko i Fundacja Onkologiczna Rakiety. 

Kampania Servier – Wyłącz Raka odbywa się pod patronatem Ministra do spraw Unii Europejskiej podczas prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej w 2025 roku.

Więcej informacji na temat kampanii oraz szczegółowe wskazówki dotyczące badań profilaktycznych można znaleźć na stronie: www.wylaczraka.pl.